Lysesløkkjar på teateret i 40 år!

Atle fann kjærleiken på teateret

Her trefte han Kristin som han gifta seg med. Og her fann han kjærleiken til den kreative prosessen med å skape noko i lag med andre, til glede og forarging for eit levande publikum.

Tysdag 5. mai var det nøyaktig førti år sidan Atle Øydvin (68) begynte å jobbe på det som då heitte Sogn og Fjordane Teater, no Teater Vestland. Han har vore tilsett som lyssetjar nesten like lenge som teateret har eksistert. I førti år har han løfta andre fram i lyset. No rettar vi lyskastaren mot han.

— For eit liv det har vore! Eg hadde gjort det ein gong til, seier jubilanten.

I førti år har lysesløkkjar Atle Øydvin løfta andre fram i lyset. No rettar vi lyskastaren mot han.

Som eit leksikon med historier

Atle insisterer på å kalle seg lysesløkkjar. Det er ein gammal arbeidstittel.

— Det stammar frå den tida då vektarane gjekk gatelangs på nattetid og ropte ut klokkeslett og vindretning. Det fanst eigne folk som kveikte og sløkte gasslyktene, og dei blei kalla lysesløkkjarar. Dette ifølgje Gyldendals konversasjonsleksikon, seier han og legg til:

— Det store.

— Ok?

— Ja, eg fekk ikkje ha «lysesløkkjar» som yrkestittel i telefonkatalogen med mindre eg kunne dokumentere at det faktisk var ein tittel.

— Og det kunne du ved hjelp av det store konversasjonsleksikonet?

— Nemleg. Det må vere minst 35 år sidan. Eg har forresten ei artig historie om det, seier han.

Du skal ikkje snakke særleg lenge med Atle før han uttaler den linja. Han er eit oppkomme av finurlege forteljingar.

— Jau, eg hadde ein kamerat som sa at viss eg klarte å få tittelen «lysesløkkjar» inn i katalogen, så skulle han gifte seg med ho Eli. Då katalogen kom, slo Eli katalogen i bordet framfor han, og dei er gifte den dag i dag. Vi godtar oss over historia, og så seier han:

— Eg har no forresten endå ei historie om den oppføringa i telefonkatalogen.

— Javel?

— Det ringde ein eldre kar og spurde om det var slik at eg var lysesløkkjar, og det måtte eg jo medgi. Han lurte på kva det var for noko, om eg tok på meg torpedooppdrag.

— Oisann! Det var meir eksistensielle lys han lurte på om du sløkte?

— Ja, det var visst det.

Atle liker å slå av ein prat. Han er van med å stå ved lysbordet bakerst i ymse forsamlingslokale rundt omkring i fylket der teateret turnerer. Her kjem han tett på folk idet dei går inn og ut. Han ser den umiddelbare reaksjonen i ansikta deira, og han veksler gjerne nokre ord.

— Eg liker å prate, eg gjer jo det. Nokre gonger blir eg irettesett av ungane, dei seier seg imellom: «Skal han no atte prate?».

— Men det er no ikkje så kjekt viss ingen pratar heller, legg han til. Og rettar på barten.

Møtet med den store kjærleiken

I 18 år jobba Atle om bord på teaterbåten Innvik, fram til den blei tatt ut av drift i 2001. På midten av 1990-talet klauv Kristin Lunde om bord for å vere med som pianist på turneen med Tolvskillingsoperaen. Atle såg dei fine, brune auga og det fyldige håret, samla i ei flette. Og han forelska seg. Heldigvis var det gjengjeldt. På teaterbåten sat dei i lag ved same bordet og delte alle måltid; dei tok kvarandre inn, i munnfullar så å seie.

Dei gifta seg. Først fekk dei ei dotter, og seinare ein son. Men det skulle ikkje bli så lett. Her på Vestlandet var det vanskeleg for Kristin å finne arbeid der ho kunne få utløp for evnene som musikar, og ho flytta tilbake til Asker. Ho frå aust, han frå vest, på kvar si side av eit enormt fjellmassiv. Og Atle pendla. Att og fram over fjellet. Med ein type rock’n’roll-seng som kunne dragast ut bak i bilen. Slik heldt han på i årevis, men til slutt, to år før han kunne ha pensjonert seg med full AFP, skilde dei lag. Atle ser at han kanskje ikkje berre var enkel å leve med. Den siste månaden fram mot premiere var det full konsentrasjon. Skylappane kom på. Når han var på jobb, hadde han dårleg samvit for at han ikkje var heime, og når han var heime, hadde han dårleg samvit for at han ikkje var på jobb.

— Men vi er framleis gode venner. Ho har ikkje funne seg nokon ny, og det har ikkje eg heller. Eg samanliknar alle med henne. Eg er like glad i henne i dag, som den dagen vi gifta oss, seier han. Livet er ikkje oppskriftsmessig, og det er ikkje kjærleiken heller.

— I sommar har eg invitert henne med på tur i seglbåten, seier han med varme i auga.

Atle Øydvin har overnatta på absolutt alle hotell og pensjonat i tidlegare Sogn og Fjordane fylke. Det følgjer med jobben på eit turneteater. — No har det visst opna ein ny overnattingsstad på Leikanger på Stadlandet, så det spørst om eg ikkje må ta… — Atle Øydvin har overnatta på absolutt alle hotell og pensjonat i tidlegare Sogn og Fjordane fylke. Det følgjer med jobben på eit turneteater. — No har det visst opna ein ny overnattingsstad på Leikanger på Stadlandet, så det spørst om eg ikkje må ta meg ein tur for å halde statistikken ved like, seier han.

Han har ei motsetning i seg

Atle liker å vere festens midtpunkt, men på scena vil han ikkje stå. Det veit han heilt sikkert, for han har prøvd, saman med Haugesund ungdomskorps som han forresten var med på å etablere. Han spelte eit solostykke på trompet. Dei siste fjorten dagane før framføringa kjende han seg heilt sjuk.

— Eg har ingenting å bidra med på ei scene. Nei, då er det mykje betre å fortelje eit par halvdårlege vitsar på fest, seier han og tygger litt på det.

— Det er vel prestasjonsangsten som tar meg.

Han trivst med å løfte andre fram i lyset. Han blei tilsett i 1980, på den tida Anne Gullestad blei teatersjef. Fram til då hadde teateret vore allmøtestyrt, og det var ikkje alle som ville det annleis. Fleire forlot teateret i protest, mellom anna han som fram til då hadde styrt lyset. Eigentleg var Atle meint å ta over dampskipskaia på Sandane, etter faren og onkelen.

— Mor mi jubla då eg fekk jobb på teateret. Ho såg kor hardt far min sleit for dårleg betaling, og ho ville vel noko anna for meg. Far min jubla ikkje, men det var no mest fordi han ikkje var ein mann av store kjensleutbrot. Det trekket har ikkje Atle arva etter faren. Atle kan ta laus. Han kan banne så inderleg at dersom ein skulle prøve å sensurere han, ville det bli éin einaste lang pipetone. Men under alle kraftuttrykka er han mild og omtenksam. Eigentleg vil han berre at folk skal trivast rundt han.

Gå på stigen

Han har eit shownummer, det må seiast, men han liker ikkje å snakke om det. Han har fått kjeft, og slått seg har han også. I dag er det høgst ureglementert og heilt forbode.

— Eg blei inspirert i Moskva i 1981. Vi var på Stanislavskij-seminar i den russiske hovudstaden, fortel han.

Konstantin Stanislavskij (1863-1938) var ein russisk skodespelar og teaterleiar som endra scenekunsten over heile verda med sin intime realisme. Teoriane hans nådde Vesten, først og fremst New York, på slutten av andre verdskrigen og influerte ein heil generasjon skodespelarar med Marlon Brando og Marilyn Monroe i spissen.

— I løpet av opphaldet var vi innom eit sirkus. Der kom det ein type med ein 12-trinnsstige. Han klatra opp utan noko form for støtte, og han spaserte rundt på stigen og ordna ting oppe under taket. Atle fór heim og øvde. Sjå for deg ein tredelt skyvestige med eitt bein som er kortare enn dei andre. Teken er å lene seg tilbake i stigen, men ikkje for langt slik at den klappar saman, og så vippe fort fram att. Det skaper ei viss framdrift.

— På teaterbåten Innvik var det veldig praktisk. Der var det eit nettverk av rør opp under taket, som eg kunne halde meg fast i, og ikkje var det så høgt heller, berre 4,2 meter. Du veit, når ein skal stille hundre lyskastarar, blir det alvorleg mange turar opp og ned stigen. Etter éi veke er gangsperren heilt j***** (pipetone).

Å gå på stigen er ein metode som Arbeidstilsynet ikkje vil høyre snakk om. Ikkje tale om.

— Eg forstår jo det. Men eg kan ikkje styre meg for å tenke at samfunnet blir litt kjedeleg når vi skal beskyttast mot oss sjølve heile tida.

Med inspirasjon frå eit russisk sirkus lærte Atle Øydvin seg kunsten å gå på stigen (praktisk når ein skal justere eit hundretals lyskastarar). Det var i 1981. I dag er det høgst ureglementert og heilt forbode!

Å måle eit teaterstykke

Ingen har jobba lenger på teateret enn Atle. Det er vanskeleg å forestille seg kor mykje han har vore med på. Han snakkar om å måle med lys. At lyset hjelper skodespelarane å formidle stemning, og at det har rytme og puls. At ein kan mate lyset inn med voldsom intensitet, eller at lyset berre kan skje, mest utan at ein legg merke til det, som om det paradoksalt nok prøver å gjere seg usynleg.

— La oss ta mor Åse, for eksempel. Idet ho ligg på det siste, kan ein ha to lyskastarar på henne. Den eine kan ha eit kaldt, blått filter og den andre eit varmare filter i amber farge. I dødsaugneblinken kan lyset gå frå varmt til kaldt. Det er ikkje sikkert at du legg merke til denne glidande overgangen, men du veit med heile deg at no fór ho, seier Atle.

Det absolutte høgdepunktet

Éi oppleving trumfar alle andre for Alte, og det var då teateret reiste til Svalbard med Siste båt av Helge Ingstad. Stykket handlar om eit arktisk samfunn som må klare seg utan dei siste vinterforsyningane, og det skulle setjast opp i ein verkstadhall like ved det svarte holet inn til gruva. Dei jobba tett på gruvesluskane, og det var finkorna støv overalt. Så skjedde det som ikkje skal skje.

— Under siste prøven låste lysbordet seg og gjekk i svart. Å skaffe eit nytt lysbord var umogleg. Eg hadde ikkje noko anna val enn å nullstille og programmere alt på nytt. Heldigvis kjente eg stykket «på momangen», vi hadde turnert med det på teaterbåten. Publikum på premieren ante sjølvsagt ingenting. Dei kom med rifler, tok ut sluttstykka og plasserte våpena i kroken attmed meg. Og lyset sat som ei kule. Etterpå heiv instruktøren seg rundt og viste meg tommel-opp. Det gav meg ei enormt god kjensle av å ha gjort meg fortent til løna.

Elles er Kinnaspelet eit årleg høgdepunkt.

— Det er sjølve spelet, ja. Musikken, ja. Scenografien, ja. Reisa dit, ja. Kvar for seg har dei store kvalitetar, og når ein legg dei saman, blir det ei enorm oppleving. Då blir det «JA!».

Får sjå til våren

Ja-mannen Atle seier «nei» når det kjem til å pensjonere seg. Han er ikkje klar, ikkje heilt enno. Han har eitt stort ønske, før han går av og kastar loss med seglbåten sin.

— Til hausten er det planlagt turné med stykket Vestland, Vestland i heile det nye storfylket. Det hadde vore steikande moro å få med seg ein real turné på tampen av arbeidskarrieren. Og så får vi heller sjå til våren.